Η ιστορία της Κυριακής…

*   Η Βουλή αποφάσισε να λειτουργεί επιπλέον η αγορά, επτά Κυριακές το χρόνο με τα καταστήματα ανοιχτά. Είδαμε η πρώτη λειτουργία να προκαλεί ενστάσεις, συζητήσεις, δυναμικές διαμαρτυρίες κοινωνικών ομάδων και αντιπαραθέσεις στα κόμματα. Προσωπικά δεν συντάσσομαι με τη λογική του άσπρου-μαύρου. Το δίκιο θα αποδειχτεί στο χρόνο και στη βάση διαπιστώσεων. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν ακολουθώ μια στάση βουβή, γιατί οι ανάγκες είναι σοβαρές και οι ιδέες μπορούν να φωτίζουν τα πράγματα καλύτερα από κάθε νόμο.

Βεβαίως τούτη τη χρονική συγκυρία, όπου η κοινωνική εξαθλίωση κορυφώνεται κι η ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα βαθαίνει, ο ίδιος είμαι αντίθετος με την επέκταση της λειτουργίας των καταστημάτων και κατά τις Κυριακές. Τα επιχειρήματα είναι πειστικά και αποδυναμώνουν τη χρησιμότητα και γενικά τις ωφέλειες του συγκεκριμένου μέτρου. Υποστηρίζω χωρίς επιφύλαξη και αστερίσκους ότι με αυτή τη ρύθμιση βλάπτονται τα δικαιώματα των εργαζομένων και ενισχύεται παντού η λογική των ισχυρών συμφερόντων.
Γιατί μου φαίνεται αδιανόητο ότι θα κερδίσει ο μικροεπιχειρηματίας ή ο πολίτης την ώρα που οι Έλληνες δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ούτε τα στοιχειώδη για την επιβίωσή τους. Στ’ αλήθεια υπάρχει απόθεμα χρημάτων και δεν προλαβαίνουμε να τα ξοδέψουμε τις έξι ημέρες της εβδομάδας; Μάλον περισσεύει η υποκρισία και η πρόκληση εκείνων που νομοθετούν και όσων στηρίζουν αυτή τη ρύθμιση. Μπορεί τα μεγάλα καταστήματα και ευκαιριακά κάποιοι μικροί να έχουν κέρδος, όμως χωρίς ανάλογες ευεργετικές συνέπειες για τους πολλούς. Αντίθετα ο πολύς κόσμος θα βιώνει πιο έντονα το αίσθημα της αδικίας, καθώς θα βλέπει τους λίγους εύπορους να ξοδεύουν και τις Κυριακές.
Πέραν αυτών των προσωπικών εκτιμήσεων, θα προσπαθήσω με το σημερινό μου κείμενο να δώσω και μια άλλη διάσταση για το συγκεκριμένο ζήτημα της Κυριακής, με βάση ιστορικά δεδομένα από τα χρόνια της Οθωμανικής περίδου. Μεγάλοι διανοητές, όπως ο Θουκυδίδης και ο Μαρξ, έχουν υποστηρίξει ότι στην εξελικτική πορεία κάθε κοινωνίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο νόμοι σταθεροί, οι οποίοι και προκαλούν συχνά γεγονότα με τα ίδια χαρακτηριστικά και παρόμοιες επιπτώσεις.
Μελετώντας, λοιπόν, τη νεότερη ιστορία μας και κατά τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας βλέπουμε ότι το σύνολο των δραστηριοτήτων της αγοράς είχε περάσει στα χέρια των Εβραίων στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στην Αλβανία. Ενώ στα Επτάνησα κυρίαρχοι του εμπορίου ήταν οι Βενετσιάνοι. Κύριο χαρακτηριστικό και των δύο ήταν να λειτουργούν ως εμπορομεσίτες της και τοκογλύφοι της αγροτιάς και γενικά της φτωχολογιάς.
Οι Εβραίοι και οι Βενετοί, ως μεσίτες του αποικιοκρατικού εμπορίου και ως φοβεροί τοκογλύφοι και καταπιεστές ήταν παντοδύναμοι. Το εμπόριο του λαδιού, της σταφίδας, του βαμβακιού, του κρασιού, του τυριού και του αλατιού είχε καταλήξει στη δικιά τους διαχείριση. Ειδικά στα Επτάνησα, πολλές φορές τα λαϊκά στρώματα είχαν ζητήσει τη βοήθεια της Βενετσιάνικης κυβέρνησης για προστασία από τους Εβραιους, αλλά ήταν σαν να πήγαιναν από τον Άννα στο Καϊάφα.
Εκείνα τα χρόνια τα εμπορεύματα συγκεντρώνονταν και διοχετεύονταν στις αγορές κυρίως στα πανηγύρια, όπου δέσποζαν οι Εβραίοι ως αγοραστές και ως μεσίτες. Αξίζει εδώ να επισημάνουμε ότι τα πανηγύρια γίνονταν, τα πιο πολλά τις Κυριακές και είχαν κατά κύριο λόγο χαρακτήρα εβραϊκό Στα πανηγύρια αυτά, τα μοναδικά κέντρα συναλλαγής, ακριβότεροι πωλητές και φτηνότεροι αγοραστές των αγροτικών προϊόντων ήταν πάντα οι Εβραίοι. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον της αγοράς θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο ο Άγιος Κοσμάς, ο Αιτωλός.
Ο Άγιος, βλέποντας την εκμετάλλευση των Χριστιανικών αγροτικών πληθυσμών της Ελλάδας και της Αλβανίας από τους Εβραίους στα πανηγύρια και μέρα Κυριακή, κήρυξε πόλεμο θρησκευτικό με υποσυνείδητα κοινωνικά ελατήρια και με στόχο να τα μεταθέσει από την Κυριακή στο Σάββατο. Η απήχηση των κηρυγμάτων του στο λαό είχε ως αποτέλεσμα να πάρουν χριστιανική μορφή τα πανηγύρια και να γίνονται το Σάββατο, κάτι που ισχύει ως τα σήμερα. Ο Άγιος Κοσμάς και ο Κοραής με το πρόσχημα της θρησκείας χτυπούσαν και οι δύο τον κοινωνικό ρόλο των Εβραίων. Ο ένας χτυπούσε την τοκογλυφία κι ο άλλος το τραπεζικό κεφάλαιο των Εβραίων.
Ο ιστορικός Περραιβός σημειώνει: «όσαι εμπορικαί αγοραί εγίνοντο καθ’ όλη την Ελλάδα την ημέραν της Κυριακής, ο Άγιος Κοσμάς τα μετέθεσε το Σάββατο».
Ο Άγιος καταδιώχτηκε και προπηλακίστηκε σε όλες τις πόλεις και στα χωριά, καθώς αγωνιζόταν για την κατάργηση των πανηγυριών την Κυριακή, και από τους Εβραίους και από τους Βενετούς. Ο σύγχρονος λόγιος και ποιητής Καισάριος Δαπόντες γράφει: «Ο Κοσμάς απεκεφαλίσθη φθόνω και κακία Εβραίων, διότι εσήκωσε τα πανηγύρια και τα αλισβερίσια, όπου εγίνοντο την Κυριακήν και τα εδιώρισε το Σάββατο».
Οι κυρίαρχες δυνάμεις τότε του εμπορίου συνασπίστηκαν εναντίον του Αγίου Κοσμά και τον οδήγησαν σε μαρτυρικό θάνατο στο Κολικόντασι της Αλβανίας, κοντά στο Φίερι, το 1779. Να και οι κατηγορίες: κατάσκοπος των Ρώσων, εξεγείρει τους χωρικούς, ζημιώνεται το δημόσιο ταμείο, μένουν ακαλλιέργητα τα τσιφλίκια.
Η ιστορική διήγηση μας δείχνει ότι η Κυριακή δεν έχει μόνο οικονομικό υπόβαθρο, αλλά είναι φορτισμένη με στοιχεία πολιτισμικά και χριστιανικά που καθορίζουν και τη στάση κοινωνικών συνόλων του λαού μας απέναντι σε πολιτικούς σχεδιασμούς.
Το καλβινικό πνεύμα στα σπλάχνα του καπιταλιτιστικού συστήματος δεν μπορεί να αφήνει τις συνειδήσεις μας αδιάφορες και ήσυχες.
Βεβαίως η αναφορά εκ μέρους μου σ’ αυτά τα γεγονότα δεν έχει σκοπό να προσομοιάσει καταστάσεις και πρόσωπα «του παρελθόντος με το παρόν», αλλά απλά να θυμίσει τη χρησιμότητα της ιστορικής γνώσης σε περιστάσεις δύσκολες, όπως συμβαίνει στις μέρες μας.

 Του ΧΑΡΗ ΛΕΟΝΤΑΡΗ, Φιλόλογου, πρ. Δημοτικού Συμβούλου Ιωαννίνων