¨ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ" Που πρέπει να πάει το « Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ηπείρου 2015-2019».

Η τεκμηριωμένη  με ελπίδα και προοπτική  Τοποθέτηση της Παράταξης ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ στη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου στο θέμα «  Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ηπείρου 2015-2019».

Αγαπητοί Συνάδελφοι,

Το θέμα του Επιχειρησιακού Προγράμματος της ΠΗ 2015-2019 που συζητάμε έχει μια ιδιαίτερη σημασία  καθώς προσπαθεί να αποτυπώσει το όραμα, τους στόχους και τους άξονες στους

οποίους θα επικεντρωθεί η ΠΗ την πενταετία 2015-2019  προκειμένου να επιτύχει μια αναπτυξιακή πορεία της περιοχής και να βελτιώσει το επίπεδο και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Ταυτόχρονα με τα έργα και τις παρεμβάσεις που προτείνει προδιαγράφει τη δέσμευση και χρήση των πόρων του νέου ΕΣΠΑ το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για τα επόμενα χρόνια. Η γενική μας εκτίμηση είναι ότι το συγκεκριμένο  Επιχειρησιακό Πρόγραμμα που προτείνεται στερείται οράματος, δεν στοχεύει και συνεπώς δεν αξιοποιεί, με τις δράσεις που προτείνει, τα βασικά πλεονεκτήματα της περιοχής που είναι γενικά αποδεκτά, και τέλος περιορίζεται για μια ακόμα φορά σε έργα «υποδομών» που έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα την καταβόθρα των χρηματοδοτικών πόρων. Αναφέρομαι συγκεκριμένα σε έργα οδοποιίας και διαχείρισης στερεών και υγρών αποβλήτων. Τα χρήματα που απορροφήθηκαν για την οδοποιία τα τελευταία χρόνια και αυτά που προβλέπονται να απορροφηθούν θα είχαν λογικά οδηγήσει στη κατασκευή αυτοκινητόδρομου που θα έκανε δυο φορές το γύρο της γης. Αντίθετα στην περιοχή μας παρά τα κονδύλια που διατέθηκαν το οδικό δίκτυο εξακολουθεί να βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Ας δούμε όμως γιατί ισχυριζόμαστε ότι το συγκεκριμένο  Επιχειρησιακό Πρόγραμμα που προτείνεται στερείται οράματος, και δεν στοχεύει και συνεπώς δεν αξιοποιεί, με τις δράσεις που προτείνει, τα βασικά πλεονεκτήματα της περιοχής που είναι γενικά αποδεκτά:

Ø      Τα έργα οδοποιίας που προτείνονται και μεταφέρονται για ένταξη στο ΠΕΠ 2014-2020 ή σε τομεακά προγράμματα έχουν προϋπολογισμό 128.000.000€ και αναζητείται επιπλέον χρηματοδοτική πηγή για το ποσό των 53.850.000€. Δηλαδή για έργα οδοποιίας στην πενταετία 2015-2019,  Σύνολο: 181.850.000€. Αν σ’αυτά προσθέσουμε και κονδύλια προϋπολογισμού 50.000.000€ από το σύνολο των 73.000.000€ του Εθνικού σκέλους του ΠΔΕ 2014-2016 (ΑΔΑ:6ΧΣΘΦ-ΟΔΙ) που προορίζονται επίσης για έργα οδοποιίας τότε ο λογαριασμός ανεβαίνει στα 231.850.000€.

Ø      Τα έργα υποδομών για τη διαχείριση  των στερεών και υγρών αποβλήτων  που προτείνονται και μεταφέρονται για ένταξη στο ΠΕΠ 2014-2020 ή σε τομεακά προγράμματα έχουν προϋπολογισμό 144.087.000€ και αναζητείται επιπλέον χρηματοδοτική πηγή για το ποσό των 50.820.000€. Δηλαδή για έργα υποδομών για τη διαχείριση  των στερεών και υγρών αποβλήτων στην πενταετία 2015-2019,  Σύνολο: 194.907.000€.

Το σύνολο λοιπόν των πόρων που προβλέπεται ή αναζητούνται για να διατεθούν  την πενταετία 2015-2019 στους δύο αυτούς τομείς  είναι 426.757.000€.

Θυμάστε αγαπητοί συνάδελφοι πόσος είναι ο προϋπολογισμός του νέου ΕΣΠΑ το οποίο καλύπτει στην ουσία τη χρηματοδότηση όχι για το΄2015-2019 αλλά για την αρκετά μεγαλύτερη περίοδο 2014-2023 στην πράξη; Να σας τον θυμίσω. Είναι 325.238.716€. Θα χρειαστούμε δηλαδή και ένα δεύτερο ΕΣΠΑ για να καλύψουμε τις χρηματοδοτικές ανάγκες αυτών των δύο τομέων. Τι απομένει για την υλοποίηση όλων των υπόλοιπων ή την υλοποίηση ενός αναπτυξιακού οράματος. Από ψίχουλα έως τίποτε. Και για να μην ξεχνιόμαστε σας θυμίζω ότι οι δύο αυτοί τομείς απορρόφησαν τη μερίδα του λέοντος και από όλα τα προηγούμενα Χρηματοδοτικά Ευρωπαϊκά Πλαίσια. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Περιφερειακή Αρχή δεν κατέβαλε τις προσπάθειες που απαιτούνταν, όπως προκύπτει από το αποτέλεσμα  καθώς δεν επιτεύχθηκε η ένταξη βασικών οδικών έργων όπως πχ Σύνδεση Ιόνιας Οδού με την Πρέβεζα ή την Κακκαβιά στο αντίστοιχο Τομεακό ΕΣΠΑ.

 Είναι πολλά τα λεφτά, Αγαπητοί Συνάδελφοι, για να συνεχίσουμε να σφυρίζουμε αδιάφορα. Το βασικότερο όμως είναι ότι ο προσανατολισμός αυτός στερεί από την περιοχή αλλά και γενικότερα από τη χώρα οποιαδήποτε αναπτυξιακή προοπτική. Όλοι γνωρίζουμε γιατί το κόστος αυτών των υποδομών, που σημειωτέον θα έπρεπε να είχαν υλοποιηθεί εδώ και χρόνια, εκτινάσσεται στα ύψη. Θα προσθέσω μόνο την εκτίμηση μας ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση αυτών των έργων υπακούει στις επιταγές μεγιστοποίησης του κακώς εννοούμενου κέρδους και όχι στην ελαχιστοποίηση του κόστους κατασκευής και λειτουργίας. Θα αναφέρω δύο μόνο παραδείγματα: Το συγκεντρωτικό μοντέλο διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στη σύμμεικτη μορφή τους και ως ΣΔΙΤ, για το οποίο εκφράσαμε τις αντιρρήσεις μας ως παράταξη, και το φαραωνικό και ενεργοβόρο μοντέλο διαχείρισης των υγρών αποβλήτων που σχεδιάζεται και μάλλον έχει δρομολογηθεί για την παράκτια περιοχή. Για το τελευταίο θέλουμε να εκφράσουμε τη διαφωνία μας και να σημειώσουμε ότι πιστεύουμε σε έναν άλλο σχεδιασμό με μικρότερα έργα διαχείρισης των υγρών αποβλήτων. Στην περίπτωση που και τα δύο έργα υλοποιηθούν με τον τρόπο που έχουν σχεδιαστεί, εκτός από το τεράστιο κόστος κατασκευής θα φορτώσουν τεράστια τέλη λειτουργίας στους πολίτες.

Ας έρθουμε όμως στο αναπτυξιακό όραμα και πως αυτό προσεγγίζεται στην πράξη από τις διάφορες πλευρές. Για την παράταξή μας, το αναπτυξιακό όραμα θα πρέπει να στηρίζεται σε δύο πυλώνες:

·        Στη παραγωγή της γης και

·        Στη παραγωγή του ανθρώπου.

Η γη μπορεί να παράξει υλικά αγαθά και ο άνθρωπος μπορεί να παράξει γνώση. Ο συνδυασμός αυτών των δύο είναι που δημιουργεί όλα τα υπόλοιπα (βιομηχανική ανάπτυξη, μεταποίηση, εμπορία κλπ). Όσο και να ψάξει κανείς δεν θα βρει αναπτυγμένη και ανταγωνιστική χώρα  που να μην έχει και τους δυο αυτούς πυλώνες, την πρωτογενή παραγωγή και την έρευνα για την παραγωγή της γνώσης  αναπτυγμένους (Γερμανία, Γαλλία κλπ). Δυστυχώς στη χώρα μας, και στη περιοχή μας, οι δυο αυτοί πυλώνες όχι απλά δεν στηρίχθηκαν αλλά οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν για χρόνια οδήγησαν στην πλήρη απαξίωση και αποδόμησή τους.

 Η πολιτική των επιδοτήσεων και της αποδόμησης της συνεταιριστικής οργάνωσης της παραγωγής οδήγησαν στη τεράστια συρρίκνωση της πρωτογενούς παραγωγής παρά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα μας.  Όσο και αν διατείνεται η Περιφερειακή αρχή ότι στηρίζει την πρωτογενή παραγωγή, η πράξη αποδεικνύει ότι η πολιτική μέσω της οποίας το επιχειρεί, έχει οδηγήσει στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Οι αποσπασματικές παρεμβάσεις και στηρίξεις υπονομεύουν παρά στηρίζουν την πρωτογενή παραγωγή. Απόδειξη τα τελευταία επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Τα συγκριτικά στοιχεία 2009-2013 που δημοσιεύτηκαν δείχνουν ότι ειδικά στην Ήπειρο καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση των χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων (μείωση 22,4%) με την περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας να ακολουθεί πολύ πιο πίσω με μείωση 14,4%. Το στοιχείο αυτό και μόνο αναδεικνύει την αναγκαιότητα στήριξης της Συνεργατικής μορφής οργάνωσης της παραγωγής προκειμένου να γίνει οικονομικά βιώσιμη. Συνεχίζοντας την ανάγνωση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ διαπιστώνουμε ότι στην περιοχή μας έχουμε μείωση  των ζωικών μονάδων από 257.244 το 2009 σε 221.298 το 2013. Όλα τα ζωικά κεφάλαια της περιοχής, Βοοειδή, Προβατοειδή, Αιγοειδή, και Πουρερικά, εκτός των χοίρων, μειώθηκαν αισθητά. Σοβαρή είναι η μείωση στα Αιγοπρόβατα που αποτελούν και το συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής. Συγκεκριμένα από 1.003.846 Αιγοπρόβατα το 2009 φτάσαμε στις 779.089 το 2013 (Ηπειρωτικός Αγώνας 28/4/2015). Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν  ότι οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν όχι μόνο δεν στήριξαν τον πρωτογενή τομέα αλλά έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα.

Ας δούμε όμως τι γίνεται στο δεύτερο πυλώνα, τη στήριξη της παραγωγής της γνώσης, προκειμένου να παραχθεί καινοτομία και να προωθηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η στήριξη της έρευνας στη χώρα μας αντιμετωπίστηκε ως μια πολυτέλεια και αφέθηκε μόνο στα όποια κονδύλια αντλούνταν από τη ΕΕ. Οι εθνικοί πόροι που κατευθύνθηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια στη παραγωγή γνώσης από την έρευνα  ήταν μηδαμινοί. Δείτε όμως τι πολιτική ακολούθησαν οι αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα η Γερμανία, η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιταλία. Δίπλα στα κονδύλια που αντλούσαν από την ΕΕ διέθεταν τεράστιους εθνικούς πόρους για να προωθήσουν την έρευνα και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες υποδομές. Σήμερα με βάση τις υποδομές που δημιούργησαν όλα αυτά τα χρόνια διεκδικούν και πετυχαίνουν, με μονοπωλιακό θα έλεγα τρόπο, το σύνολο των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την έρευνα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η χώρα μας αντλεί χρόνο με το χρόνο όλο και λιγότερα κονδύλια ως αποτέλεσμα του χάσματος που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στη χώρα μας και τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες στο επίπεδο των ερευνητικών υποδομών. Δύο στοιχεία που δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης και στον πιο δύσπιστο:

·        τρεις χώρες, η Αγγλία, η Γερμανία και η Γαλλία ανέλαβαν το 49,3% (2145 συμβόλαια έρευνας σε σύνολο 4351) των προγραμμάτων έρευνας που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο του FP7, ανάμεσα σε σύνολο 33 χωρών (28 της ΕΕ  και  5 συνδεδεμένες χώρες). Αν στις 3 αυτές χώρες προστεθούν η Ιταλία και η Ολλανδία, οι οποίες διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην έρευνα, τότε το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 63,3%.  Τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα και οι ιδιωτικές εταιρείες της χώρας μας ανέλαβαν ως ανάδοχοι μόλις 36 από τα 4351 προγράμματα κατά τη διάρκεια της εφταετίας 2007-20013.

·        οι τέσσερεις προαναφερόμενες χώρες τροφοδοτήθηκαν με το 85,7% των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων για ερευνητικές υποδομές την περίοδο 2002-2006 (FP6) και με το 71,43% την περίοδο 2007-2014 (FP7).

Δεν θα κουράσω με την παράθεση στοιχείων που αποδεικνύουν πως και στο τομέα αυτό η χώρα μας διαθέτει, αναξιοποίητα δυστυχώς, συγκριτικά πλεονεκτήματα όσον αφορά το επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό υψηλού επιπέδου. Δυναμικό που στελεχώνει ερευνητικούς και άλλους οργανισμούς τόσο στη χώρα μας όσο και στα πέρατα της γης.

            Και αν σε εθνικό επίπεδο η πολιτική στο τομέα της έρευνας είναι ανύπαρκτη ποια είναι η προσέγγιση της Περιφερειακής Αρχής στο τομέα αυτό; Οφείλω να ομολογήσω ότι η τωρινή προσέγγιση της με εξέπληξε αρνητικά. Και αυτό γιατί ενώ τα προηγούμενα χρόνια έκανε μια προσπάθεια, μοναδική ίσως ανάμεσα στο σύνολο των περιφερειών της χώρας, χρηματοδοτώντας στο μέτρο που εκτίμησε και παρά τις ενστάσεις που διατυπώθηκαν, την έρευνα στα Ακαδημαϊκά  Ιδρύματα της περιοχής, σήμερα αναδιπλώνεται και όχι μόνο δεν χρηματοδοτεί την έρευνα αλλά αντίθετα αντιμετωπίζει τα Ακαδημαϊκά  Ιδρύματα της Περιοχής ως να μην υφίστανται και να μην αποτελούν ένα δυναμικό αναπτυξιακό παράγοντα της Ηπείρου.

 Πριν όμως παραθέσω τα στοιχεία που στηρίζουν την εκτίμησή μου αυτή επιτρέψτε μου να σας αναφέρω για την ιστορία μερικά από τα αποτελέσματα της πενιχρής χρηματοδότησης των Ακαδημαϊκών   Ιδρυμάτων  εκ μέρους της Περιφερειακής Αρχής στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013. Τα στοιχεία που μου χορήγησε η Επιτροπή Ερευνών για το πρόγραμμα ΝΕΑ ΓΝΩΣΗ έχουν ως εξής: Χρηματοδοτήθηκαν 28 προγράμματα. Συνολικός Π/Υ=3.936.458€. Από αυτά 2.259.464,09€ χρησιμοποιήθηκαν για την αμοιβή 168 νέων επιστημόνων-ερευνητών. Ακόμα και αν δεν υπήρχαν ερευνητικά αποτελέσματα, που υπάρχουν και μάλιστα σημαντικά και αξιοποιήσιμα, και μόνο το γεγονός ότι με αυτή τη χρηματοδότηση απασχολήθηκαν 168 νέοι επιστήμονες αξίζει το κόπο να δει κανείς με θετική ματιά τη στήριξη της έρευνας στα Ακαδημαϊκά  Ιδρύματα της Περιοχής.

Ας δούμε όμως τώρα πως εκφράζεται η αναδίπλωση της Περιφερειακής αρχής στο θέμα της στήριξης των Ακαδημαϊκών  Ιδρυμάτων της Περιοχής και τη χρηματοδότηση της έρευνας σ’αυτά.

·        Στο πρωτότυπο ΠΕΠ που υποβλήθηκε στην ΕΕ (σελ. 11) στο αναπτυξιακό όραμα της Περιφέρειας αναφέρεται: «….Το αναπτυξιακό όραμα συμπληρώνεται από την επιδίωξη για υλοποίηση μίας στρατηγικής «Έξυπνης Εξειδίκευσης» εστιασμένης σε επιλεγμένους κλάδους στους οποίους η Περιφέρεια διαθέτει τα πιο ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Οι τομείς αυτοί είναι:

1. Πρωτογενής τομέας – μεταποίηση – αγροδιατροφή – γαστρονομία.

2. Βιομηχανία της εμπειρίας: Τουρισμός, Πολιτισμός & Δημιουργική Οικονομία.

3. Ακαδημαϊκά Ιδρύματα, ΤΠΕ και νεανική επιχειρηματικότητα.

4. Υγεία και Ευεξία.»

Στη περίληψη που διανεμήθηκε στο Περιφερειακό Συμβούλιο, με βάση την οποία έγινε η συζήτηση, τα Ακαδημαϊκά ιδρύματα εξαφανίστηκαν και έμεινε μόνο το «ΤΠΕ και νεανική επιχειρηματικότητα.»

·        Το ΠΕΠ ΗΠΕΙΡΟΥ 2014-2020, ενώ δεν προβλέπει χρηματοδότηση για την έρευνα, προβλέπει δύο δράσεις συνολικού προϋπολογισμού 10.000.000€, που απευθύνονται μεταξύ άλλων δικαιούχων και στα ακαδημαϊκά ιδρύματα, που χρηματοδοτεί όχι την έρευνα αλλά  τη Δικτύωση ερευνητικών εργαστηρίων και επιχειρήσεων για τη διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Ποιας έρευνας; Αυτής που δεν χρηματοδοτούμε;

·        Στο ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ 2014-2020 (ΣΕΣ) σελίδα 74 αναφέρεται: “…Για τις ανάγκες του εθνικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο, οι Περιφέρειες έχουν ομαδοποιηθεί σε τρεις βασικές κατηγορίες: Περιφέρειες με προχωρημένες δυνατότητες Ε&Τ (Αττική, Κεντρική Μακεδονία, και Κρήτη και, Δυτική Ελλάδα), Περιφέρειες με ισχυρό δυναμικό μεταποίησης και μέσου επιπέδου δυνατότητας καινοτομίας (Στερεά Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία – Θράκη), Περιφέρειες βασιζόμενες σε παραδοσιακούς παραγωγικούς τομείς με δυναμικό καινοτομίας σε τοπικά προϊόντα (Ήπειρος, Θεσσαλία, Πελοπόννησος), Περιφέρειες με ισχυρό δυναμικό στον τουρισμό και πολύ χαμηλό δυναμικό στο πεδίο της τεχνολογικής καινοτομίας (Νότιο Αιγαίο, Βόρειο Αιγαίο και Ιόνια Νησιά)…». Αποκλείεται δηλαδή η Περιφέρεια Ηπείρου από τις Περιφέρειες που μπορούν να εκτελέσουν έρευνα, παρόλο που το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κατατάσσεται ανάμεσα στα πρώτα 6 ιδρύματα της χώρας με βάση τα δικά τους στοιχεία. Η Περιφερειακή Αρχή δεν έκανε τίποτε να αποτρέψει έναν τέτοιο διαχωρισμό ο οποίος εύχομαι να μην εκφραστεί και στις χρηματοδοτήσεις μέσω του ΕΠΑΝΕΚ, κάτι που δυστυχώς φοβάμαι ότι θα γίνει.

·        Όπως προκύπτει από το νομοσχέδιο που έδωσε στα ΑΕΙ ο Υπουργός Παιδείας αναστέλλεται η Ίδρυση έως 31-12-2015 των παρακάτω Ερευνητικών Κέντρων:

1.      Ερευνητικό Κέντρο Δυτικής Ελλάδας με έδρα την Πάτρα

2.       Ερευνητικό Κέντρο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης με έδρα την Κομοτηνή και

3.      Το Κέντρο έρευνας και Επιχειρηματικής Καινοτομίας Κεντρικής Ελλάδας.

Γιατί τα αναφέρουμε αυτά; Γιατί αποδεικνύουν ότι τη στιγμή που άλλες περιφέρειες κάνουν προσπάθεια να συγκεντρώσουν και να αξιοποιήσουν το επιστημονικό και ερευνητικό προσωπικό της περιοχής τους για να στηρίξουν τους τομείς που παρουσιάζουν πλεονεκτήματα, στην Περιοχή μας, δυστυχώς, δεν υφίσταται μια παρόμοια ευαισθησία και στρατηγική.

Από όλα όσα παρουσιάστηκαν μέχρι τώρα γίνεται σαφές ότι το συζητούμενο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ηπείρου 2015-2019 στερείται αναπτυξιακού οράματος και κινείται στις ίδιες ράγες που οδήγησαν τη χώρα και την περιοχή σε μια βαθύτατη κρίση. Για τους Λόγους αυτούς δεν μπορούμε να το ψηφίσουμε.

Θεωρούμε όμως ότι είναι επιτακτικά αναγκαίο το Περιφερειακό Συμβούλιο να προγραμματίσει στο επόμενο διάστημα θεματικές συζητήσεις για καίρια ζητήματα όπως:

·        Δράσεις για την άμεση ολοκλήρωση των υποδομών που χρονίζουν στον αγροτικό τομέα και προγραμματισμός νέων υποδομών στήριξης του Πρωτογενούς Τομέα.

·        Δράσεις για την παραγωγική διαχείριση της γης

·        Δράσεις για την ολοκληρωμένη διαχείριση και παραγωγική αξιοποίηση του υδάτινου πλούτου της Περιοχής

·        Δράσεις και υποδομές για την αντιπλημμυρική προστασία τη Περιοχής

·        Ιεράρχηση δράσεων παρέμβασης στο οδικό δίκτυο της περιοχής

·        Στρατηγική επενδύσεων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

·        Δράσεις για τη στήριξη και μέγιστη εφικτή αξιοποίηση του ερευνητικού και επιστημονικού έργου των ιδρυμάτων και φορέων.

Οι παραπάνω θεματικές ενότητες, και όχι μόνο, θα δώσουν την ευκαιρία να αναπτυχθεί ένας ολοκληρωμένος προβληματισμός και να αναδειχτούν οι καλύτερες προτάσεις που θα συμβάλλουν στη χάραξη μιας αναπτυξιακής πορείας της Περιοχής.

Ιωάννινα 15/5/2015